|
|
|
|
|
Proje Planlama ve analiz Kavramları |
|
25.07.2006 |
|
| ||
|
Proje Planlama ve analiz Kavramları
İlhan Güven - SMMM - 25 Temmuz 2006 Salı - İstanbul
Amortisman : Tesiste bir yıldan fazla kullanılan, aşınan ve yıpranan arsa dışındaki sabit değerlerin yararlı ömürleri içinde ortaya çıkacak değer düşüşlerini karşılamak için ayrılan bir karşılıktır. Ara Malları : Nihai tüketim malları üretmek üzere üretim tesislerinde girdi olarak kullanılan ve işlem gören mallardır ( Demir-çelik, çeşitli kimyasallar, gübreler, vb.). Araştırma-Geliştirme Projesi : Bilimsel araştırma yapmak ve yeni teknolojiler geliştirmek üzere araştırma kurumlarınca ve özellikle üniversitelerce yürütülen projelerdir. Birleşmiş Milletlerin geliştirdiği Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA 1993)’e göre; bilimsel araştırma amacıyla yapılan faaliyetlerin tümü için yapılan harcamalar yatırım olarak kabul edilmez. Yalnızca proje kapsamında satınalınan ve yatırım malı niteliğinde olan makina-donanım, bina, diğer yapılar ve benzeri konularda yapılan harcamalar yatırım harcaması olarak kabul edilir. Atıl Kapasite : Kullanılan kapasitenin kuramsal ve pratik kapasitenin altında olması durumudur. Bağlantı Etkisi : Endüstriler arası üretim ilişkileri nedeniyle oluşan bağlantı etkisi bir proje üzerindeki en önemli dışsal etkilerden biridir. Geriye ve ileriye olmak üzere, iki tür bağlantı vardır. Bir projenin geriye bağlantısı, yerli üreticilerden girdi almasından doğar. İleriye bağlantısı ise, proje çıktısının işlem görmek üzere başka bir kullanıcıya satılmasından kaynaklanır. Başabaş Noktası Analizi (BBN) : Bir projenin işletme aşamasına geçtikten sonra toplam satışları ile toplam giderlerinin birbirlerine eşit olduğu satış tutarı, satış miktarı veya kapasite kullanım oranını (Başabaş Noktası Satış Tutarı, Başabaş Noktası Satış Miktarı, Başabaş Noktası Kapasite Kullanım Oranı) bulmak için kullanılan bir tekniktir. Esas itibariyle imalat sektörü yatırımları için uygulanabilen bir teknik olup, sabit giderler, değişken giderler ve kar arasındaki ilişkinin incelenmesinde kullanılmaktadır. Birbirini Dışlayan Projeler : Aynı anda ve yerde yapılması mümkün olmayan alternatif projelere denir. Biri yapıldığında diğerinden vaz geçmek gerekir. Brüt Yatırım : Bir devre içinde üretilen ve ithal edilen mallardan tüketilmeyerek veya ihraç edilmeyerek gelecek devreye aktarılan kısımdır. (Bakınız Gayri Safi Yatırım) Cari Fiyat : Enflasyon veya deflasyon etkisini içeren ve piyasada bizzat gözlenen fiyattır. Çoğaltan Etkisi : Yurtiçi üretim faktörlerine ödenen yeni harcamalar, ekonomiyi oluşturan kişi ya da kuruluşların gelirlerinde ek artışlara neden olurlar. Bu kişi ve kuruluşlar elde ettikleri yeni gelirin bir kısmını tasarruf edip bir kısmını tüketime harcarlar ve bu yeni harcama tekrar gelir artışına neden olur. Katlanarak çoğalan bu etkiye, çoğaltan etkisi denilir. Değişken Giderler : Üretim hacmine bağlı olarak değişen giderleri ifade eder. Hammadde , yardımcı maddeler, işletme malzemesi, ve satış giderleri değişken giderlerdendir. Dışsallık : Uygulayıcı kuruluşun doğrudan müdahalesi dışında ortaya çıkan ve proje ile doğrudan ilişkisi olmayan fayda ve maliyetlerdir. Doğrudan Vergi : Çıktı ve girdi üzerinden alınan dolaylı vergilerin aksine gelir veya kar üzerinden alınan vergilere denir. Duyarlılık Analizi : Bir projenin kapsamında yer alan değişkenlerin projenin fayda ve maliyetlerini nasıl ve derecede etkileceğini inceleyen bir yöntemdir. Dolayısıyla temel amacı bir değişkenin (fiyat, satış miktarı, indirgeme oranı, v.b.) değişim aralığı içindeki değişmelerin projenin karlılığı üzerindeki etkilerini hesaplamaktır. Düzeltme Faktörü : Bir girdinin veya çıktının ticari fiyatının düşürülerek veya yükseltilerek o girdi veya çıktının gerçek ekonomik değerinin elde edilmesini sağlayan yüzde oranıdır. Bu faktör ekonomik değer/ticari değer oranının birden çıkarılması ile hesaplanır. Dünya Piyasa Fiyatı : Bir ülke diğer bir ülkeden satın alırken veya o ülkeye satış yaparken geçerli kabul edilen fiyattır. Bu fiyatın gerekli ulaştırma masraflarını da içermesi gerektiğinden bu terim yerine daha çok “sınır fiyatı” terimi kullanılır. Ekonomik Ömür : Bir sabit varlığın kendisine atfedilen işlevi veya hizmeti istenilen düzeyde yapabildiği zaman dilimine verilen addır. Ekonomik ömür özellikle aşınma ve yıpranma hesaplarının yapılmasında önemli bir göstergedir. Ekonomik Karlılık Oranı : Projenin tüm ekonomi açısından gelir maksimizasyonu sağlamaya dönük olarak hesaplanan getiri oranıdır. Bu yaklaşımda fayda ve maliyetler, monopol ve fiyat denetimlerinin neden olduğu çarpıklıklar açısından düzeltilir, vergiler, sübvansiyonlar gibi gerçek kaynak maliyeti olmaktan çok transfer niteliğinde olan harcamalardan da arındırılır. Endüşük Maliyet Analizi : Projelerin faydalarını ölçmenin güç veya imkansız olduğu durumlarda, aynı konuda alternatif projeler arasından hedeflenen sonucu en az maliyet ile sağlayacak proje seçme yöntemidir. Burada yapılan varsayım, alternatif projelerin aşağı yukarı aynı düzeyde fayda sağladığıdır. Fayda : Bir projeden elde edilen fiyatlandırılabilen ve/veya fiyatlandırılamayan her türlü çıktıyı temsil eder. Bir üretim projesinde üretilen ürün, okul, hastane gibi projelerde ise sonuçta sunulan hizmetler fayda olarak tanımlanır. Ancak döviz kazancı, yaratılan istihdam, gelir dağılımında iyileşme gibi sonuçlar dışsallıklar kapsamında analize tabi tutulurlar. Fayda-Maliyet Oranı : Bir projenin yatırım dönemi ve ekonomik ömrü boyunca yaratacağı indirgenmiş (bugüne getirilmiş) faydaların toplam indirgenmiş maliyete oranıdır. Bir projenin kabul edilebilmesi için bu oranın 1 veya birden büyük olması gerekmektedir. Fayda-Maliyet Analizi : Bir projenin yatırım dönemi ve ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı faydalar ile ortaya çıkacak maliyetlerin ölçülmesi, ve belli bir referans yıla taşınarak karşılaştırılması işlemidir. Fırsat Maliyeti : Yapılan bir tercih sonucunda birşeyin feda edilen değeridir. Örneğin bir projede kullanılan işgücünün fırsat maliyeti bu işgücünün söz konusu proje olmasa başka bir alanda yapabileceği üretimdir. Fiili Kapasite : Talep yetersizliği, hammadde temininde güçlükler, iş akımı düzenindeki eksiklikler gibi çeşitli nedenlerle gerçekte ulaşılan üretim hacmidir. (Fiili kapasite/gerçekleştirilebilir normal kapasite=kapasite kullanım oranı) Finansal Analiz : Genel olarak bir projeye ilişkin nakit giriş ve çıkışları ışığında gerekli finansal kaynak ihtiyacını, bunların nereden ve nasıl sağlanacağını belirleyerek proje önerisinin finansal açıdan gerçekleştirilebilirlik derecesini, ve potansiyel bir tesis olarak faaliyetini devam ettirip ettiremeyeceğinin incelenmesidir. Fiyat Endeksi : Belli bir tarihte sabit bir mal sepeti içindeki malların ağırlıklı pazar fiyatının, aynı mal grubu için bir baz yılı için bulunmuş pazar fiyatına bölünmesi ile elde edilir. Bulunan rakamın birden çıkarılması ile iki dönem arasında sözkonusu mal grubunun fiyatında meydana gelen değişmenin yüzde olarak bulunması amaçlanır. Fiyat endeksleri özellikle fiyatlardaki artış oranını (enflasyon) hesaplamakta faydalı olmaktadır. Gayri Safi Yatırım : Bir dönem içinde üretilen ya da ithal edilen mallardan tüketilmeyerek ya da ihraç edilmeyerek gelecek döneme aktarılan kısım olarak tanımlanabilir. Diğer bir deyişle yatırım; ekonomide mevcut olan sermaye stokunun, yani mal ve hizmet üretiminde kullanılan üretim tesislerinin, belli bir dönemde korunması ve artırılması için kullanılan kaynaklar ve stoklardaki değişmelerdir. Gayri Safi Sabit Sermaye Yatırımı : Kısaca Sabit Sermaye Yatırımı denilen Gayri Safi Sabit Sermaye Yatırımı, “stok değişimi”nin toplam yatırımdan, yani gayri safi yatırımdan çıkarılmasıyla elde edilir. Geri Ödeme Süresi : Projenin nakit akımı yoluyla, yapılan yatırımı karşılaması için gerekli süredir. Projenin ekonomik ömrünün tamamını değerlendirmediği ve genellikle paranın zaman değerini dikkate almadığı için eksik bir proje analizi ölçütü olarak görülmektedir. Riskin yüksek olduğu ve sermayeyi biran önce geri almanın öncelik taşıdığı durumlarda anlamlı bir yöntemdir. Gerçekleştirilebilir Normal Kapasite : Uygulamada ortaya çıkacak ihtiyaçlar (bakım-onarım vb.) ve eksiklikler (işçi kalitesinde veya organizasyonda yetersizlik vb.) ışığında gerçekleştirilebilir üretim hacmidir. Gölge Ücret : İşgücünün fırsat maliyetidir. İşgücünün bir projede istihdam edilmesi ile başka alanlarda feda edilen üretimin değeridir. Gölge Döviz Kuru : Çeşitli ticari engeller ve korumacılık nedeni ile gerçek döviz kurunun resmi döviz kurundan farklı olması durumudur. Hurda Değer : Projenin ekonomik ömrü sonunda kalan yatırım (tesis) değeridir. İç Karlılık Oranı (İKO) : Bir projenin ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı net nakit girişlerinin bugünkü değerini yatırım harcamalarının bugünkü değerine eşitleyen indirgeme oranıdır. Diğer bir ifadeyle bir projenin net bugünkü değerini sıfıra eşit kılan indirgeme oranıdır. İdame ve Yenileme : Dönem içinde aşınan, eskiyen, yıpranan ya da hasar gören tesislerin (altyapı, makina-donanım vb. üretim araçlarının) korunması ve yenileri ile değiştirilmesi için üretim kapasitesi ya da özellikleri değiştirilmeden bir yıl içinde başlanıp bitirilen yatırımlardır. Ancak, olağan bakım-onarım harcamalarının bu tür yatırım projeleri ile karıştırılmaması gerekir. İndirgeme : Proje kapsamında gelecekte oluşacak fayda ve maliyetlerin bugünkü değerini ifade etmeye yarayan işlemler zinciridir. İndirgeme Oranı : Negatif faiz oranı gibi de düşünülebilecek olan indirgeme oranı, gelecekte oluşacak fayda ve maliyetlerin bugünkü değerinin hesaplanmasında kullanılan orandır. İndirgenmiş Nakit Akımı : Proje analizi sürecinde, projenin yaratacağı yıllık net nakit akımının uygun bir indirgeme oranı ile bugüne getirilmiş değeridir. İşletme dönemi : Bir tesisin normal üretim faaliyetini yürüttüğü dönemdir. Bu aşamada deneme üretimi tamamlanmış ve işletme artık normal olarak mal ya da hizmet üretim faaliyetlerine başlamıştır. Katma Değer : Nihai ürünün değerinden bu ürünün üretilmesi için kullanılmış girdilerin değeri düşülmek suretiyle hesaplanır. Söz konusu girdiler arasında ham maddeler, aramalları, yakıt, sarf malzemesi gibi kalemler sayılabilir. Ancak bu girdilere sermaye malları ile işçiliğin maliyeti eklenmez. Esasen katma değer kullanılan iş gücünün ve sermayenin girdilerde sağladığı değer artışını ifade eder. Kota : İthal edilen malların miktarı veya değeri için konulan sınırdır. Koruma : Yurtiçi üreticileri uluslararası rekabet karşısında gözetmeyi hedef alır. Gümrük vergileri (tarifeler), kota veya tarife dışı engeller şeklinde uygulanabilir. Daha belirgin bir tanım vermek gerekirse ticarete konu mallarda yurtiçi fiyat ile sınır fiyatı arasındaki farklılık korumayı gösterir. Nominal gümrük vergileri çeşitli nedenlerle gerçek veya fiili koruma haddinden düşük veya yüksek olabilir. Kur Farkı : Kullanılan her türlü dış kredinin alınışı ile geri ödenmesi arasında, döviz kurlarındaki değişmeler nedeniyle yurtdışı borç değerlerinde yerli para birimi cinsinden meydana gelen artıştır. Likidite Analizi : Likidite analizleri yıllık olarak nakit durumlarının nominal değerleri üzerinden, projenin tüm yaşam devri boyunca görülen nakit girişleri (fon kaynakları) ve nakit çıkışlarını (fon kullanımını) belirlemek suretiyle projenin nakit ya da fon dengesini göstermeyi amaçlar. Maddi Olmayan Dışsallık : Bir projenin maddi olmayan dolaylı fayda ve maliyetlerini, parasal değer olarak ölçülmesi çok güç ve/veya mümkün olmayan etkilerini ifade eder. Çevre kirliliği, tarihi zenginliklerin ve doğal güzelliklerin yok edilmesi gibi etkiler bu tür dışsallıklara verilebilecek örneklerdir. Bu dışsallıkların, parasal olarak ifadesi mümkün olmasa bile, proje analizi kapsamı çerçevesinde gözönünde bulundurulması toplumsal karlılık analizlerinin en belirgin bir özelliğidir. Maliyet : Sabit sermaye malları, malzemeler, işçilik ve diğer yan harcamalar tutarıdır. Çevreye verilen zararlar veya işçi yaralanmaları gibi zararları kapsayan harcamalar dışsallıklar ile ilgili olduğundan ayrıca analize dahil edilirler. Marjinal Fayda : Bir birim üretim artışı ile sağlanan faydadır. Örneğin bir hektarlık tarım arazisinde ilave atılan gübrenin faydası gibi. Marjinal Maliyet : Üretimde sağlanan bir birimlik artışın maliyetidir. Örneğin ilave bir ton çelik üretme maliyeti çeliğin marjinal maliyeti olup, bu değer toplam maliyetin toplam üretime bölünmesi ile bulunan ortalama maliyetten farklı olabilir. Marjinal Sermaye-Hasıla Oranı : Belli bir dönem içinde sermaye stokunda meydana gelen artışların, gelir artışına bölünmesi ile elde edilir. Marjinal Tüketim Eğilimi : Elde edilen her birim gelirin tüketilen kısmının yüzdesidir. Marjinal Tasarruf Eğilimi : Elde edilen her birim gelirin tasarruf edilen kısmının yüzdesidir. Maksimum Teorik Kapasite : Yetişmiş işçi ve yöneticiler elinde tesisin hiç durmadan işletilmesi sonucunda gerçekleştireceği yıllık üretim hacmidir. Bu kapasiteye nominal maksimum kapasite adı da verilmekte olup, tesisin kurucusu tarafından garanti edilen kurulu kapasiye denk gelir. Modernizasyon ve İyileştirme : Gelişen ve değişen teknolojik olanakların kullanılması yoluyla mal ve hizmet üretiminin artırılması, kalitesinin yükseltilmesi ya da verimliliğin artırılması için yapılan yatırımlardır. Muhasebe Fiyatı (Gölge Fiyat) : Sık sık “gölge fiyat” kavramı ile aynı anlamda kullanılan muhasebe fiyatı, piyasa fiyatlarından farklı olarak mal veya hizmetlerin ekonomik değerlerini (gerçek kaynak maliyetlerini) temsil eden fiyattır. Muhasebe (Gölge) Faiz Oranı : Projenin seçilmiş bir hesap birimi cinsinden ifade edilmiş fayda ve maliyetlerinin gelecekteki değerlerinin indirgenerek bugüne getirilmesini sağlayacak orandır. Eğer seçilen hesap birimi “tüketim” ise (UNIDO Yöntemi), muhasebe faiz oranı tüketim değerinin zaman içerisindeki düşmesini gösteren tüketim faiz oranıdır. Eğer seçilen hesap birimi “yatırım” ise (LMST Yöntemi), muhasebe faiz oranı yatırım değerinin zaman içerisindeki düşmesini gösteren sermayenin fırsat maliyetidir. Muhasebe Oranı : Bir malın muhasebe fiyatının (gölge fiyatının) piyasa fiyatına olan oranıdır. Nakit Akımı : Bir projeden yatırım ve işletme giderlerinin çıkarılmasından sonra elde kalan ve harcanabilir nakit gelire verilen addır. Bu nakit kaynaklar faiz ve vergi ödemeleri ile amortismana ve kar payı dağıtımına tabi olabilirler. Nakit akımı bir proje için genellikle yıllık bazda belirlenmesine rağmen, zaman zaman finansal yönetimi kolaylaştırmak için aylık ve hatta haftalık bazda da belirlenir. Nakit Akım Tablosu : Projenin veya finansal bir varlığın (kurumun) nakit akımlarını kaydeden veya içeren finansal tabloya verilen isimdir. Geleneksel olarak, fon kaynakları (işletme gelirleri, amortisman, borçlar, özkaynak v,b) ve fon kullanımları (sabit sermaye yatırımları, ödenen vergiler, faiz ödemeleri, kar payları v.b) bu çerçevede yer alır. Net Bugünkü Değer (NBD) : Bir projenin yatırım dönemi ve ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı net nakit girişlerinin ve yatırım giderlerinin önceden kabul edilmiş belli bir indirgeme oranı ile bugüne indirgenen değerleri arasındaki farktır. Net Gelir-Gider Tablosu : Projenin planlandığı her yıl için işletme faaliyetlerinden ve diğer kaynaklardan elde edilen gelire karşılık üretim maliyetlerini ve kar-zarar durumunu gösteren tablodur. Net Yatırım : Makro ekonomi açısından Brüt Yatırım ya da Gayri Safi Yatırım olarak da tanımlanan Toplam Yatırım tutarından aşınma ve yıpranma payının çıkarılmasıyla elde edilen miktara denir. Nominal Koruma : Ürünün toplam fiyatına oranla gümrük vergisi benzeri korumaların düzeyini ifade eder. Efektif koruma ise katma değere oranla korumayı ifade eder. Hesap Birimi (Numeraire): Farklı kalemlerin ortak bir baza çekilmesi için kullanılan ölçü veya hesap birimidir. Bu yöntem sonucunda farklı kalemlerin toplanması veya çıkarılması mümkün hale gelir. Numeraire genellikle parasal bir ölçüdür. Olasılık Analizi : Bu analiz yöntemi bir projedeki bir değişkenin olası değişme aralığını ve bu aralık içindeki her değerin ortaya çıkma olasılığını ya da söz konusu değişkenin olasılık dağılımını belirleme amacı taşır. Proje kapsamında yer alan her değişken için bir olasılık dağılımı belirlemek oldukça zaman alıcı ve belki de gereksiz olduğundan bunun yerine duyarlılık analizi ile kritik olduğu belirlenen değişkenler için olasılık dağılımları belirlemek daha pratik olmaktadır. Ortalama Maliyet : Üretimin toplam maliyetinin toplam üretim miktarına bölünmesi ile elde edilen maliyettir. Optimum Kapasite : Belirli bir amacı (maksimum karlılık, minimum birim maliyet, vb.) gerçekleştirebilmek için gerekli kapasite miktardır. Öğrenme Etkisi : Bir işletmenin sahip olduğu işgücünü eğitmesi ve bu işçilerin bir kısmının belirli bir süre sonra ayrılarak başka işletmelerde çalışmaya başlaması, bu işletmelerde üretkenliğin ve gelirin artmasına neden olur. Dolaylı bir niteliğe sahip olan bu etkiye, öğrenme etkisi denilir. Ölçek Ekonomisi : Tesisin kapasitesi arttıkça birim yatırım ve üretim maliyetinin düşmesi durumudur. Özkaynak : Bir yatırıma , yatırım sahibi tarafından bizzat (doğrudan) yapılan finansal katkı miktarıdır. Parasal Dışsallık : Bir projenin diğer ekonomik birimler üzerindeki finansal etkilerini ifade eder. Bu dışsallıklar, projenin diğer üreticilerin üretim faktörleri kullanım oranını artırıp artırmadığı, ikame ürünlerin fiyatlarını düşürüp düşürmediği, tamamlayıcı ürünlerin fiyatlarını yükseltip yükseltmediği ve nihayet ürün fiyatlarını azaltıp azaltmadığı konusundaki finansal etkilerinin belirlenmesini ifade eder. Pazar Analizi : Proje ile üretilecek ürününün (mal veya hizmet) içinde yer alacağı pazarın ve çevrenin durumunu, işleyişini, ürüne gösterecekleri reaksiyonu, talebi, talebin bileşimini ve olası diğer etkileri önceden belirlemek amacı ile gerekli veri ve bilgileri toplayıp işleme ve böylece ürünün pazarlanabilirlik derecesini saptamak çabasıdır. Proje Analizi : Yatırım kararının alınması için projenin teknik, ticari finansal, ekonomik ve sosyal açıdan inceleme sürecidir. Proje Çevrimi (Project Cycle) : Bir yatırım projesinin fikir olarak doğuşundan hazırlanmasına, analizine, elenmesine, seçimine, uygulanmasına, işletmeye alınmasına ve sonunda uygulamasının değerlendirilmesine kadar geçen aşamaların bütününe denir. Sürecin bütününe proje çevrimi denilmesinin nedeni, mantıksal bir dizi izlemekte olan aşamaların zaman zaman geriye dönüşlü olarak da çalıştırılıyor olmasıdır. Proje Değerlendirme : Projenin gerçekleştirilmesi sonrasında ortaya çıkan sonucun daha önce planlanan proje ile olan ilişkisini test etmeye yönelik değerlendirmedir. Risk Analizi : Bir projenin karlılığını belirleyen faktörlerin, oluşumu kesin olarak öngörülemeyen gelecekteki olaylara bağlı olduğunu göz önüne alan bir metodolojidir. Temel amaç, bir projeye ilişkin riskin (değişkenliğin) belirlenmesi, gelecekteki getirilerin muhtemel değişim aralığını ve bu aralıktaki her değerin olasılığını da gözönünde bulundurmak suretiyle projenin muhtemel sonuçlarını öngörme çabasıdır. Sabit Giderler : Üretim miktarına bağlı olmaksızın kısa dönemde sabit kalan giderler “sabit” yada “değişmeyen” giderlerdir. Amortismanlar, üretim miktarına bağlı olmaksızın çalıştırılan işçi ve personel giderleri ile genel giderler ve dönemsel bakım-onarım giderleri sabit giderlerdir. Sabit Sermaye Yatırımı : Sabit sermayeyi oluşturan maddi ve maddi olmayan unsurlar başka bir şekle girmeden olduğu gibi kalan, birçok üretim devresine katıldıktan sonra giderek tükenip üretimde kullanılmaz hale gelen unsurlardır. Bu malların üretim sürecine girmesiyle ülkenin sabit sermaye stokunda ve dolayısıyla üretim kapasitesinde artış oluşur. Sabit sermaye yatırımları işin niteliğine göre yeni, tevsi, tamamlama, modernizasyon, idame-yenileme gibi isimler almaktadır. Sabit Fiyat : Enflasyonun etkisinden arındırılmış fiyattır. Diğer bir deyişle, fiyatların uygun bir fiyat endeksiyle deflate edilerek reel hale getirilmiş halidir. Sermaye (Kapital) : Zaman içerisinde getirisi olan kaynaklara verilen isimdir. Tüketimin aksine yatırımlar ile ilgili kaynaklardır. Fiziksel, finansal, sabit veya işletme sermayesi olarak çeşitlere ayrılabilir. Bazen insan sermayesini de içeren daha geniş bir kapsamda tanımlanabilir. Sermayenin Alternatif (Fırsat) Maliyeti : Mevcut proje nedeni ile kullanılan kaynakların alternatif kullanımlarından elde edilebilecek getiriyi ifade eder. Sermayenin Marjinal Verimliliği : Mevcut fonlar en yüksek getiri sağlayan projeden başlayarak değişik yatırım alternatifleri arasında dağıtıldığında, fon ayrılan en düşük getiriye sahip yatırımın sağladığı getiri oranına denir. Diğer bir deyişle en son ilave yatırımın getirisidir. Sınır Fiyatı : Satılabilir bir malın ülke sınır kapısındaki veya giriş limanındaki fiyatıdır. Sınır fiyatı ihraç malları için f.o.b fiyatı, ithal mallar için ise c.i.f fiyatı ile temsil edilir. Sınır fiyatı dahili ithal maliyetlerini de kapsamalıdır. Sosyal Karlılık Oranı : Projenin sosyal refah açısından sağladığı getiri oranıdır. Bu yaklaşımda proje, gelir dağılımına göre düzeltilmiş gölge fiyatlar, yani sosyal fiyatlar kullanılarak hesaplanan fayda ve maliyetler göz önünde bulundurularak analiz edilir. Sosyal İndirgeme Oranı : Toplumun geleceğe ait fayda ve masraflara atfettiği ağırlığın değer olarak kantitatif tahmini veya başka bir ifadeyle, toplumun gelecekteki fayda ve masraflara verdiği ağırlığın zaman boyutu içindeki azalma oranını ifade eder. Standart Dönüşüm Faktörü (SDF) : Yurtiçi fiyatın resmi kur kullanılarak dolar bazına çekilmesi durumunda, ortalama bir mal sepetinin dünya pazar (sınır) fiyatının aynı mal sepeti için yurtiçi fiyata oranıdır. Bu oran resmi kurun gölge kura oranı olarak da alınabilir. SDF sektörel bazda da hesaplanabilir. Tamamlama ve Darboğaz Giderme Yatırımı : Mevcut tesislerin darboğazlarının giderilmesi ve eksik kalmış kısımlarının tamamlanması amacıyla yapılan, ancak kapasite artırmaya dönük olmayan yatırımlardır. Tamamlama Sonrası Değerlendirme (ex post evaluation) : Projenin tamamlanmasından sonra yapılan değerlendirme, geriye bakarak proje, program ya da proje uygulanmasıyla gerçekte ulaşılan sonuçların planlananlar ile karşılaştırılması ve alınan kararların ve gerçekleştirilen eylemlerin makul ve faydalı olup olmadığı konusunda hükme varılmasıdır. Tevsi: Kurulu bir tesisin mal ve hizmet üretim kapasitesini artırmak amacıyla yapılan yatırımlardır. Teknik Analiz : Projenin teknik olarak yapılabilirliğini araştırmayı hedefleyen analiz yöntemi dir. Projenin gerçekleştirilmesi için alternatif teknolojiler varsa, bunların değerlendirilmesi ve uygun olan teknolojinin seçilerek gerekli sabit sermaye miktarlarının tahmin edilmesi de bu analiz kapsamındadır. Teknolojik Dışsallık : Bir projenin diğer kişi ve işletmeler üzerindeki fiziksel etkilerini ifade eder. Bir projeden dolayı diğer üreticilerin ürünlerinin niteliğinde ve üretim miktarında bedeli ödenmeyen değişmeler (iyileştirme ya da kötüleştirmeler) görülebilir. Dolayısıyla, teknolojik dışsallıklar belli bir girdi bileşimi ile sağlanan çıktı miktarında ve/veya niteliğinde değişmelere yol açar. Ticari Mal ve Hizmetler: Uluslararası pazarda alınabilir ve satılabilir, yani ihraç ve ithal edilebilir nitelikteki mal ve hizmetlerdir. Ticarete Konu Olmayan Mal ve Hizmetler: Uluslararası (dış) ticareti yapılamayan, yani ihraç ya da ithal edilemeyen mal ve hizmetlerdir. Tüketici Fazlası : Bir tüketicinin ödemeye razı olduğu fiyatın altında bir fiyatla sağlanan bir mal veya hizmetten elde edilen yarar tüketici fazlasını oluşturur. Tüketim Malları: Nihai tüketim için tüketicilere satılan mallara denir. Bu mallar, dayanıklı (buzdolabı, çamaşır makinası, elektrikli ev aletleri, mobilya, otomobil, vb.) ve dayanıksız tüketim malları (gıda, temizlik malzemeleri, ulaşım hizmetleri, vb.) olarak ikiye ayrılır. Transfer Harcaması : Vergiler, sübvansiyonlar, kiralar ve iç piyasadan kullanılan krediler için ödenen faiz ödemeleri transfer harcamaları niteliğindedir. Ticari analizde proje maliyetine dahil edilen bu harcamalar, bir kaynak maliyeti oluşturmadıkları için ekonomik analizde gelir kabul edilip maliyetlere dahil edilmezler. Ulusal Parametre : Bir yatırım projesinin dışında saptanan değişkenlerdir. Bir ulusal kuruluş tarafından belirlenen bu değişkenler, toplum açısından kaynakların optimal dağılımını yansıtmalıdır. Proje değerlendirme amacı ile kullanılan ulusal parametreler, toplum açısından kabul edilebilirlik sınırlarını temsil eden sayısal değerler (kabul edilebilir minimum sosyal karlılık oranı) veya proje analizi ve seçiminde doğrudan etkisi olan belli başlı faktörlere (sosyal indirgeme oranı, döviz gölge fiyatı gibi), toplumun atfetmiş olduğu değerlerin kantitatif ölçütüdür. Bu parametreler, piyasada cari olan gerçek fiyatlar çerçevesinde gerçekleşmesi veya aşılması gereken bir seri hedefleri belirleyen merkezi planlama teşkilatı tarafından proje değerlendiricilerine ve mikro seviyede yatırım kararı alan kişilere verilen göstergelerdir. Varlık : Değeri olan herhangi bir şeye verilen addır. Varlıklar, fiziksel varlıklar (makina-teçhizat, ekilebilir tarımsal toprak v.b.) ve parasal varlıklar olarak ikiye ayrılırlar. Parasal varlıklar fizeksel varlıkların satın alınmasında kullanılır. Yatırım Projesi : Bir toplumda belirli bir zaman süresi içinde, mal ve hizmetlerin üretimini artırmak için, bazı olanakları yaratma, genişletme ve/veya geliştirme önerisidir. Yatırım Malları: Nihai ürün ya da ara malı üretiminde kullanılmakla birlikte bir kere kullanılma ile tükenmeyen mallardır. Bunlar arasında makina tezgahları, endüstriyel binalar, enerji üretiminde kullanılan makina ve donanımlar ve benzerleri sayılabilir. Yeni yatırım projesi: Üretilmekte olan ya da henüz üretimi bulunmayan bir malın ya da hizmetin üretilmesine dönük olarak gerçekleştirilen bağımsız projelerdir. Yerli Kaynak Maliyeti : Herhangi bir ürünün üretiminde kullanılan yerli (ithal edilmemiş olan) kaynakların maliyetidir. Genellikle tasarruf edilen bir birim dövizin yerli maliyetini ifade etmekte kullanılır. Yürüyen Projelerin Değerlendirilmesi (ongoing evaluation) : Projelerin uygulanması sırasında gerçekleştirilen bu değerlendirmede uygulamanın verimli ve etkili bir şekilde yürütülüyor olup olmadığının ve varsa aksamaya neden olan sorunların yanısıra projeyle ulaşılmak istenen hedeflerin geçerliliğini sürdürüp sürdürmediği de analiz edilir.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve Danışmanlık Ltd.Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30 |
Yahya Arıkan
Okunma: 3470 | |||
|
Yazarın En Çok Okunan 5 Yazısı
| ||||
