|
BİZE GÖRE
Kayıtdışı istihdamla mücadele (kadim)
projesi
Veysi Seviğ - 28 Kasım 2006 Salı - Dünya
Başbakanlık tarafından yayımlanan 2006/28 sayılı genelgede de ifade edildiği
üzere "Dünyada, özellikle belge düzeninin ve kontrol mekanizmasının yeterince
gelişmemiş olduğu ülkelerde, kayıtdışı ekonominin toplam ekonomi içersinde büyük
bir yer işgal ettiği bilinmektedir." Bu nedenle "genel ekonomik dengeler,
işsizlik ve toplumsal duyarlılıklar, yabancı kaçak işçi çalıştırılmasının ve
kayıtdışı istihdamın önlenmesi amacıyla planlı, koordineli, etkin, sürekli ve
tüm kesimlerin katıldığı çalışmaları zorunlu kılmaktadır." (4 Ekim 2006 gün ve
26309 sayılı Resmi Gazete)
Ülkemizde resmi olarak kayıtdışılıkla mücadele söz konusu genelge ile birlikte
kayıtdışı istihdamla mücadele (kadim) projesiyle başlatılmış bulunmaktadır. Bu
bağlamda da "ülkemizde de kayıtdışı istihdamla mücadele için öncelikle
mükellefleri kayıtdışılığa iten nedenlerin belirlenmesi; bu amaçla toplumsal
uzlaşma ve hareket birlikteliğinin sağlanması ve buna uygun politikaların karma
olarak uygulanması" öngörülmüş bulunmaktadır.
Kayıtdışı istihdamla mücadele (kadim) projesi Türkiye'de kayıtdışı istihdama ve
yabancı kaçak işçi istihdamına neden olan faktörlerin ortadan kaldırılarak
kayıtlı istihdama geçişe katkıda bulunmayı hedeflemektedir.
Projede; kayıtdışı ekonominin en önemli nedenleri dört ana başlık altında
toplanmıştır. Buna göre kayıtdışılığı artıran;
. Mali ve ekonomik nedenler; enflasyon, gelir dağılımının dengesizliği ve
yoksulluk, vergi yapısı ve vergi oranlarının yüksekliği, defter tutma hadleri,
. Hukuki nedenler; yasaların basit ve açık olmaması, sık değişikliğe uğraması,
cezaların caydırıcı olmaması, takip edilmeyen kamu alacakları, hukuki boşluklar,
istisna ve muafiyetler ve vatandaşların yasalara güveninin azalması,
. İdari nedenler; vergi idaresinin organik yapısı, teknik yapı, personel yapısı
ve denetim mekanizması,
. Sosyal nedenler; vergi ahlakı, mükellef psikolojisi ve tarihsel neden, olarak
belirlenmiş bulunmaktadır.
Oysa kanımızca bu nedenlere eklenmesi gereken bir başka neden daha vardır.
Ülkemizde kayıtdışılığı körükleyen ve hatta korunmasını sağlayan en önemli neden
siyasi nüfuz ve yolsuzluktur.
Bu durum her nedense gözardı edilmektedir.
Dolayısıyla örnekleri her geçen gün artan bu olgunun göz ardı edilerek yola
çıkılması ve bir mücadele projesinin uygulamaya konulması başlangıçta
mücadelenin başarısız olacağını kabullenmek demektir.
Kadim projesinde "kayıtdışı ekonomi kavramı ana başlık olarak ele alındığından
bu genel kavramın en ağırlıklı alt başlığının kayıtdışı istihdam olduğu
görülmektedir" denilmektedir.
Bu bağlamda "kayıtdışında üretilen mal ve hizmetler büyük ölçüde kayıtdışı
çalışanlar veya kayıtdışı çalıştırılan işçilerle üretilmektedir."
Kayıtdışı ekonominin çalışma hayatına yansıyan yüzü, kayıtdışı istihdamdır.
Kayıtdışı istihdam; kendi adına ya da bağımlı çalışanların çalışmalarını ve/veya
elde ettikleri ücret ve kazançların ilgili kurum veya kuruluşlarına (Vergi
dairesi, sosyal güvenlik kurumları vb.) hiç bildirilmemesi ya da gün veya ücret
olarak eksik bildirilmesini ifade eder.
Kayıtdışı çalışma gayri resmi sektörlerde ortaya çıkabileceği gibi resmi
sektörlerde de ortaya çıkabilmektedir."
Yukarıdaki ifadeler kadim projesinden aynen alınmıştır. Projede ülkemizde "gayri
resmi" bir sektörün varlığından bahis edilmektedir. Kanımızca bu ifade tarzının
açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.
Ülkemizde var olan yolsuzluk ve çıkar sağlamaya yönelik örgütlenmelerin
faaliyetleri her geçen gün artmaktadır. Bu gibi örgütlenmeler içerisinde zaman
zaman kamu görevlilerinin de yer aldığı, basına yansıyan bilgilerden
anlaşılmaktadır. Bu örgütlerin sağladıkları ve paylaştıkları gelirler hangi
faaliyet alanları ile ilgilidir ve nasıl oluşmaktadır? Bu sorunun yanıtı
aranmadan kayıtdışılık ile mücadele etmek pek kolay olamayacaktır.
Gerçekte; projede Türkiye'de yasal yollardan veya kaçak olarak yaşayan
yabancılar içinde işçilik dışı işlerle ticaret, kaçakçılık, uyuşturucu pazarlama
gibi alanlarda çalışanların varlığı kabullenilmektedir.
Bu kişilerin ülkemizde çalışmalarına ortam hazırlayanların belirlenmesi bu
bağlamda ayrı bir önem arzetmektedir.
Günümüzde yabancıların çalışma alanlarına göre pazarlamasını yapan ve kayıtdışı
faaliyet gösteren örgütlerin (uygulamada şirket olarak tanımlanmaktadır) varlığı
bilinmektedir. Bu kuruluşlarla mücadele edilmemekte veyahut da edilememektedir.
Diğer yandan kadim projesine göre "çalışanların eğitim seviyesinin düşüklüğü,
kayıtlı çalışma ile ilgili bilgi eksikliği, kayıtdışı istihdamı yaratan en
önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Özellikle eğitim seviyesinin düşük
olduğu ülkemizde işgücünün bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi büyük önem
taşımaktadır."
Gerçekte; projede ifade edildiği üzere "kayıtdışı çalışan işçilerin kaçak
çalıştıklarını Sosyal Sigortalar Kurumu'na ihbar etme oranı da oldukça
düşüktür."
Ülkemizde kayıtdışı çalıştığını Sosyal Sigortalar Kurumu'na ihbar eden
çalışanların karşılaştıkları sorunlar acaba bu tespit yapılırken dikkate alınmış
mıdır?
Ülkemizde böyle bir durumu ihbar eden bir çalışan adeta işsizliğe mahkum
edilmektedir.
Kadim projesi ile "kayıtdışı istihdam"la mücadele resmi olarak başlatılmış
bulunmaktadır. Ancak bu projenin başarılı olabilmesi için gerçekte öncelikle
olayın ciddi olarak denetim altına alınması ve bu bağlamda da mevcut yasal
düzenlemelerde bazı değişikliklerin yapılması gerekmektedir. Bu değişikliklerde
yer alması gereken unsurların başında çalışan üzerinden kamuya aktarılan
payların maliyetini düşürmek gelmektedir. Ayrıca işyerinde çalışan işçi sayısı
esas alınarak belli sayılardan fazla eleman çalıştıran yerlerde ödenmesi
öngörülen prim ve vergi oranlarında indirim yapılması suretiyle kayıtdışı
istihdamın kayıt altına alınması söz konusu olabilir.
Ancak; ülkemizde siyasi nüfuzun ve yolsuzluğun yaratmış bulunduğu kayıtdışılığın
varlığı ve yarattığı ekonomik güç göz ardı edildiği sürece bu tür projelerin
kağıt üzerinde kalacağını da kanımızca önceden kabullenmek gerekecektir.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve
Danışmanlık Ltd. Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|