|
BİZE GÖRE
İktisadi işletme nedir?
Veysi Seviğ -23 Ocak 2006 Pazartesi - Dünya
Türk Ticaret Kanunu'nun 11'inci maddesinde yer alan tanımlamaya göre
"Ticarethane veya fabrika yahut ticari şekilde işletilen diğer müesseseler
ticari işletme sayılır."
Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısı'nda ise ticari işletme için farklı bir
tanımlama getirilmektedir. Bu tanımlamaya göre "Ticari işletme, esnaf faaliyeti
için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan, devamlı ve
bağımsız şekilde icra edilen faaliyetlerin yürütüldüğü işletmelerdir."
Bu tanımlama ile esnaf işletmesi ile ticari işletme arasında belli bir iş hacmi
sınırının varlığı öngörülmektedir. Nitekim tasarıda öngörüldüğü üzere "Ticari
işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınır, Bakanlar Kurulu'nca hazırlanacak
kararnamede" gösterilecektir.
İş hacminin büyüklüğü çoğu kez ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki
ayırıma esas alınamaz. Bu bağlamda "Bir kimse işletmesinde kendi emeğiyle
çalışmakta olsa bile, eğer işletmesi ticari muhasebeyi gerektiriyorsa tacir
sayılması icabeder."
Gerçekte ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki ayırımı sağlayacak
özellikler:
. Ticari işletmelerin belli bir organizasyonu gerekli kılması,
. Gelir (kâr) amaçlı olması,
. Devamlılık arzetmesi,
. Mevcut düzenlemeler ve standartlar çerçevesinde muhasebe tutulması ve bu
bağlamda gerekli mali raporların üretilmesidir.
Bunun sonucunda "Esnaf ister gezici olsunlar, ister bir dükkanda veya bir
sokağın muayyen yerlerinde sabit bulunsunlar, iktisadi faaliyeti nakdi
sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini
sağlamaya yetecek derecede az olan sanat ve ticaret sahipleri tacir
değildirler." (Türk Ticaret Kanunu Md: 17)
Ticari işletmenin varlığı çoğu kez unvanı ile belli edilmektedir. Bu nedenle de
unvan ticari işletmenin varlığını ve niteliğini gösteren ayrı bir unsur olarak
dikkate alınmaktadır.
Ticaret Kanunu Tasarısı'nda ayrıca bir ticari işletmenin bütün olarak
devredileceğine yönelik hüküm yer almaktadır. Buna göre "Ticari işletme bütün
halinde devredilebilir ve diğer hukuki işlemlere konu olabilir. Duran
malvarlığı, işletme değeri (peştemaliye), kiracılık hakkı, ticaret unvanı ile
diğer fikri mülkiyet hakları ve sürekli olarak işletmeye tahsis olunan unsurlar
öngörülmemişse, devir sözleşmesine dahil sayılır. Bu sözleşme yazılı olarak
yapılır.
Gerçekte ticari işletmenin varlıkları doktrinde maddi ve gayrimaddi unsurlar
olarak ayırıma tabi tutulur. Bu bağlamda gayrimaddi unsurlar; marka, patent,
know-how, alan adı gibi ticari işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan hak ve
unsurlardır. Buna mukabil ticari işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş bulunan
menkul işletme tesisatı ile gayrimenkul işletme tesisatı, maddi unsurlar olarak
addedilmektedir. (Poroy/Yasaman "Ticari İşletme Hukuku Sf: 39)
Ticari işletmeleri esnaftan ayıran özelliklerden birisi de şubeleşebilme
olanağıdır. Gerçekte bir tacirin idari bakımdan tam bağımsızlığı haiz çeşitli
işletmeleri bulunabilir. Bu takdirde her bir işletme ayrı olarak tescil edilir.
Ancak yine bazı hallerde aynı tacire ait işletmeler arasında üst idare ve
merkez-şube ilişkisi vardır. Bu durumun varlığı halinde çoğu kez durum özel bir
organizasyonla tanımlanabilir.
Ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınırların belirlenmesi sadece iş
hacmi açısından tespit edilemez. Çünkü; yapılacak ayrımın bazı hallerde değişik
tercihler doğrultusunda da olması mümkündür. Bu durumda ortaya çıkacak olan
karmaşanın ve yaratacağı sorunların üstesinden gelmek pek kolay olmayacaktır.
Kanımızca; ticari işletme tanımında yeni tasarıda yer alan muhtemelen parasal
sınırlar dikkate alınarak yapılacak olan ayırım yerine aşağıdaki şekilde bir
tanımlamaya yer verilmesi daha doğru olacaktır.
"Ticari işletme; ticari faaliyetlerin belli bir organizasyon çerçevesinde
devamlı olarak sürdürüldüğü, kazanç amacına yönelik olarak kurulmuş, mevcut
yasal düzenlemeler ve standartlar çerçevesinde dönemsel faaliyet sonuçlarını
belirleyen ve bu bağlamda mali raporlarla açıklayan yerlerdir."
Ticari bir organizasyonu gerekli kılmayan küçük çaplı faaliyet gösteren
işyerleri ise esnaf işletmesi olarak kabul edilir."
Diğer yandan oluşan bir başka yargı kararına göre de "iktisadi işletmenin
varlığından söz edebilmek için, işletmenin faaliyetinin, devamlı, gelir sağlama
amacına yönelik olarak belli bir organizasyon içerisinde bulunması" gerekir.
(Danıştay 4. Daire E.No: 2004/1384, K.No: 2005/263)
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve
Danışmanlık Ltd.Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|