|
BİZE GÖRE
"Türkiye'nin borç prangası (1854...)"
Veysi Seviğ - 31 Ocak 2006 Salı - Dünya
Altı yüz yıl Avrupa sınır komşusu olarak yaşamış olan Osmanlı İmparatorluğu'nun
çöküşüne ve tarih sayfalarında yer almış olmasına neden olan olaylar
tarihçilerce araştırılmakta ve değerlendirilmektedir. Ancak, geçmişinde çok
parlak bir dönemi geride bırakarak hasta adam sıfatı yakıştırılan imparatorluğun
gerilemesinde ve çökmesinde iki temel neden vardır.
Bu nedenlerden birisi saray yönetiminin son 250 yılında, istisnalar dışında
halkından kopuk, safahat yaşantısına dalması ve bu yaşamı dış borçlanma ile
sürdürmeye alışması, ikincisi ise yabancılaşmanın hızlanması ve yabancılaşmaya
duyulan hayranlıktır.
Osmanlı İmparatorluğu'nda aşırı borçlanma Kırım Savaşı'nın ardından başlamakla
beraber savaş öncesi ve 17'nci yüzyıl sonu ile 18, 19 ve 20'nci yüzyıl başını
kapsayan dönemlerini imparatorluğun borçlanma politikaları açısından ayrı ayrı
incelemekte yarar vardır. Bu bağlamda 18'inci yüzyıldan sonra İstanbul halkından
belli bir azınlığın yaşam tarzında ortaya çıkan değişim bir anlamda sarayın
borçlanmasındaki artışın nedeni olmuştur.
Ondokuzuncu asrın ikinci yarısından itibaren yaşanan iç ve dış siyasi gelişmeler
imparatorluğu tamamen dış etkenlere bağlı ve ekonomik açıdan sorunlu hale
getirmiştir.
İmparatorluğun ilk borçlanma tarihi 1854 yılıdır. Kırım Harbi'ne adeta bir
zorlama sonucu katılan imparatorluk, 1914 yılı sonuna kadar altmış yıl boyunca
dış borçlanma ile yaşamını sürdürmüştür.
İkinci Abdülhamit, padişah koltuğuna oturduğunda; Osmanlı İmparatorluğu'nun
askeri, ekonomik, iç ve dış siyasi ilişkiler ile oluşum açısından en zor
günlerini yaşıyordu. Sadrazam Mahmut Nedim Paşa hükümeti, borçların ödenmesinde
yaşanan güçlükler nedeniyle gazete ilanı ile imparatorluğun ilk resmi tebliğini
yayımladı. Bu tebliğ ile imparatorluk borçlarının yarısının beş yıl içinde,
kalan yarısının ise on yıllık bir sürede ödeneceğini açıklandı. Borçların tamamı
için yüzde 5 oranında faiz verileceği alacaklılara duyuruldu. Bu durum
imparatorluğa duyulan güveni oldukça sarstı. Ayrıca borçların ödenmesi ile
ilgili programın gazete ile yayımlanarak halka duyurulması tartışmalara neden
oldu.
Olağanüstü hallerde alınan vergilerle ilgili uygulamalar Osmanlı
İmparatorluğu'nda 17. yüzyıl ortalarında başlamıştır. "Avarız vergileri" olarak
ifade edilen bu kapsamdaki vergilerden biri de "İmdad-ı Seferiye"dir. 1689
yılında Avarız vergileri kapsamında uygulanan İmdad-ı Seferiye'yi daha sonraları
benzeri nitelikte vergiler izlemiştir.
1881 yılında yabancı ülke alacaklarının haklarını ve alacaklarını korumak ve
garanti altına almak üzere kurulan Düyun-u Umumiye, Osmanlı İmparatorluğu
açısından önemli bir oluşumdur. Bu oluşumun en önemli özelliği imparatorluğun
hükümranlık haklarının bir bölümünün yabancı alacaklılara teslimi niteliğinde
olmasıdır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin Muharrem Kararnamesi ile tespit edilen Osmanlı
borçlarını binbir zorlukla ödemek zorunda kalması ise geçmişin bıraktığı kötü
miras olarak değerlendirilir.
Osmanlı İmparatorluğu'nu adeta boğan borç çıkmazı konusunda çok değişik
nitelikte yapılan çalışmalara geçtiğimiz günlerde bir yenisi daha eklenmiştir.
Değerli meslektaşım, kara gün dostu Hüseyin Perviz Pur tarafından hazırlanan ve
kaleme alınan "Türkiye'nin Borç Prangası (1854...) Düyun-u Umumiye-IMF" başlıklı
çalışma TÜRMOB (Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali
Müşavirler Odaları Birliği) tarafından 280 yayın numarası ile yayımlanmış
bulunmaktadır.
Gerçekte uzun ve yorucu bir çalışma sonucunda ortaya çıkan "Türkiye'nin Borç
Prangası yazarı Sayın Hüseyin Perviz Pur'u kanımca öncelikle tanımamızda yarar
vardır.
Hüseyin Perviz Pur'un dedesi kolağası (yüzbaşı) İsmail Hakkı Efendi, Balkan
Savaşı'na iştirak etmiş, gazi olmuş, ailesini İstanbul'a yerleştirerek sonra
doğuya "Sarıkamış'a gönüllü olarak gitmiş, daha sonra da eşine şehit olduğu
haberi gelmiştir.
Hüseyin Perviz Pur, Sarıkamış şehidi bir kahramanın torunudur. O da yaşamını
dedesinin onurunu koruyarak devam ettiren ve bizlere bu çalışmayı kazandıran ve
dolayısıyla imparatorluğun zora sokulduğu dönemin anılarını ailesi nedeniyle
gerçekten bilen ve araştıran kişilerden birisidir.
Osmanlı İmparatorluğu'ndan başlayarak IMF'ye uzanan borçlanma alışkanlığının
ülkemize getirdiği yükleri 2005 yılı da dahil inceleyen çalışma 567 sayfadan
oluşmakta ve onaltı başlık altında toplanmış bulunmaktadır.
Çalışmada yer alan başlıklar şunlardır;
. Türkler ve Osmanlılar,
. Osmanlı devlet düzeninin bozulması,
. Avrupa'da kapitalizmin kaynağı,
. Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşü,
. Osmanlı dış borçları ve Düyun-u Umumiye'nin kuruluş hazırlıkları,
. Düyun-u Umumiye'nin kuruluşu (1881),
. Dış borçların dökümü,
. Düyun-u Umumiye borçlarının tasfiye ve ödenme süreci,
. Aydınların ekonomik-sosyal görüş ve mücadeleleri,
. İttihat ve Terakki Cemiyeti (1889-1918),
. Tekel ve Reji İdaresi kapitülasyonu (Kanla ödenen borç),
. Ulaştırma kapitülasyonu,
. Düyun-u Umumiye'nin sonu: Borçlarının devredilmesi,
. Düyun-u Umumiye, IMF ve Dünya Bankası,
. 1999-2005 yıllarına ait ekonomiden sorumlu Devlet Bakanlığı'nca hazırlanan
Niyet Mektupları,
. 1999-2005 yılları arasında gerçekleşen ve gerçekleşme aşamasına gelen yapısal
politikalar,
Hüseyin Perviz Pur'un bu çalışması borç çıkmazının yaratacağı olayları tarih
süzgeçinden geçirerek yapılan ve her vatandaşın bilmesi gereken bir çıkmaz yola
girişin ve yürüyüşün kayıplarla dolu öyküsüdür.
Çalışmayı edinmek isteyenler bir kamu kurumu niteliğinde olan TÜRMOB'un Gençlik
Caddesi No: 107 06570 Anıttepe-Ankara adresine bizzat başvurarak ve yahut da
(0.312) 232 50 60 (10 hat) telefondan bilgilenmek suretiyle istemde
bulunabilirler.
Halen yeminli mali müşavir olarak görev yapan ve mesleğin bu günkü düzeye
ulaşabilmesi için yıllarını vermiş olan Sayın Hüseyin Perviz Pur'a bu çalışması
nedeniyle ne kadar teşekkür etsek azdır.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve
Danışmanlık Ltd.Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|