|
Zarar-ziyan ve tazminatın giderleştirilmesi
Veysi Seviğ - 23 Mart 2007 Cuma - Referans
Gelir Vergisi Yasası’nın 40'ıncı maddesinin üçüncü bendi gereği olarak safi
kazancın belirlenebilmesi için “işle ilgili olmak şartıyla mukavelenameye veya
ilama veya kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar" indirim
konusu yapılabilmekte, daha açıkçası giderleştirilebilmektedir. Buna karşılık
aynı yasanın 41'inci maddesinin 5'inci bendinde hükme bağlandığı üzere “teşebbüs
sahibinin suçlarından doğan tazminatlar"ın dönem kazancının tespiti aşamasında
indirim konusu yapılması mümkün değildir.
Mevcut yasal düzenlemeden de anlaşılacağı üzere ödenmesi söz konusu olan zarar,
ziyan ve tazminatın kayıtlara gider olarak intikal ettirilebilmesi için aranan
önkoşullar şunlardır:
* Zarar, ziyan ve tazminat işle ilgili olmalıdır.
Ticari faaliyette bulunan mükelleflerce ödenen zarar, ziyan ve tazminatın ticari
kazancın tespiti sırasında indirim konusu yapılabilmesi için ödemenin işle
ilgili olması gerekmektedir. İşle ilgili olmayan herhangi bir giderin sözleşmeye
bağlı olması halinde dahi gider olarak kayıtlara intikal ettirilmesi mümkün
değildir.
Yasa maddesinde işle ilgili olma koşulu açık bir biçimde belirtilmemiştir. Ancak
ticari faaliyetin normal icapları ile ilgili olması, şahsi nitelik taşımaması ve
işletme sahibinin kişisel nitelikteki kusurundan kaynaklanmamış olması halinde
yapılan böyle bir ödemenin giderleştirilmesi mümkündür.
Örneğin şirket çalışanlarından birisinin şirket yönetim kurulu başkanının
çocuğunu okula götürürken trafik kazası yapması halinde tazminat ödenmesi
halinde, yapılan ödemenin giderleştirilmesi mümkün değildir.
* Ödenmesi söz konusu olan zarar, ziyan ve tazminatın mukavelename, ilam veya
yasa emrine dayalı olması gerekmektedir.
Yasa maddesinde de açıkça belirtildiği üzere ticari işletmeler tarafından
ödenmesi öngörülen zarar, ziyan ve tazminatların gider olarak kayıtlara intikal
ettirilebilmesi için ödemenin, mukavelenameye, ilama veya yasa emrine istinaden
yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda rızaen yapılan ödemelerin giderleştirilmesi
mümkün değildir.
Dolayısıyla mukavelenameye dayanılarak ödenen zarar, ziyan veya tazminatın gider
olarak kayıtlara intikal ettirilebilmesi için öncelikle taraflar arasında konuya
ilişkin bir mukavelenamenin yapılmış olması gerekmektedir.
Hukuk Usulü Muhakemeleri Yasası’nın 288 ve müteakip maddeleri uyarınca bu tür
mukavelenamelerin yazılı olması zorunludur. Konuya ilişkin olarak düzenlenmiş
olan mukavelenamelerde akit taraflardan biri, bir şeyi yapmayı bir şeyi vermeyi
veyahut belli bir hizmet sunmayı, diğerine karşı taahhüt etmektedir. Taraflar
arasındaki bu tür mukavelenamelerde tarafların taahhütlerini süresi içinde
yerine getirmemeleri halinde belli bir cezai şart, tazminat ödenmesi
öngörülmektedir.
İlama dayalı ödemeler ise daha çok ödeme emrine bağlanmış tazminat istemleridir.
Maliye Bakanlığı'nca “İsviçre Uluslararası Tahkim Kurulu nezdinde açılan dava
sonucunda ödenmesi kararlaştırılan tazminatın ödenen taksitlerinin, ödemenin
yapıldığı hesap dönemi kazancının tespiti sırasında indirim konusu
yapılabileceği kabul edilmiştir. (Maliye Bakanlığı’nın 19.4.2001 gün ve
49/4914-121/021697 sayılı özelgesi)
Yukarıda da açıkça belirtildiği üzere zarar, ziyan veya tazminatın işle ilgili
olması, işin gereğinden kaynaklanması ve ödenmesi halinde giderleştirilmesi
mümkün bulunmaktadır. Bir başka anlatımla tazminatın ödenmesi ticari faaliyetin
sürdürülmesi sırasında her vakit gündeme gelebilecek bir risk özelliğini
taşımalıdır. Buna karşılık işletme sahibi işi ile ilgili faaliyetlerini normal
koşullar ve yöntemler dışında sürdürürken hileli, muvazaalı yöntemlerle böyle
bir tazminat ödemek zorunda kalmış bulunuyorsa, bu takdirde ödemiş bulunduğu
tazminatı giderleştirmesi mümkün değildir.
Ancak diğer yandan;
* İşyerinden gerekli önlemlerin alınmaması nedeniyle yaşanan iş kazaları için
ödenen tazminatlar,
* Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü'ne aykırı hareket nedeniyle 18 yaşından küçük
işçilerin uğradığı bedensel kayıplar nedeniyle yargı kararı uyarınca ödenen
tazminatlar,
* Ruhsat almadan başlanan hafriyat çalışmalarında başka bir firmaya ait boru
hattının zarar görmesi nedeniyle ödenen tazminatlar,
Bazı hallerde ortaya çıkan zararın karşılıklı anlaşarak ödenmesi de söz konusu
olabilmektedir. Sulha dayanan zarar, ziyan, tazminatın gider yazılabilmesi için
iki gerçeğin oluşması gerekmektedir.
Bunlar;
* Mevcut yasal düzenleme ile veya mevcut sözleşme gereği bir tazminat ödenmesi
zorunlu ise
* Ödenmesi söz konusu olan zarar, ziyan veya tazminatın tutarı yaklaşık olarak
belli ise bu takdirde sulh yoluyla yapılan ödemeler de giderleştirilebilir.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve
Danışmanlık Ltd. Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|