|
BİZE GÖRE
Vergi gelirleri ve tahsilat oranları
Veysi Seviğ - 19 Nisan 2005 Salı - Dünya
IMF'nin yeni stand-by anlaşması için öngörmüş bulunduğu yasal düzenlemelerden
olduğu ifade edilen Gelir İdaresi'nin yeniden yapılandırılmasına ilişkin olanı
TBMM'den yoğun tartışmalar sonucunda geçmiştir. Söz konusu yasa ile ilgili
olarak yapılan çalışmalar ile TBMM'de yapılan görüşmeler ve tartışmalar ve
bundan sonra yaşanacak muhtemel gelişmeler hiç kuşkusuz ki, mali idarenin
geleceği açısından son derece önemlidir.
Diğer yandan Türkiye'nin 2005 yılı ilk üç aylık bütçe gerçekleşmeleri her
nedense kamuoyunun yeterince dikkatini çekmemiştir. Oysa görüleceği üzere 2004
yılına göre 2005 yılında tahakkuk eden vergilerin tahsilat oranlarında bir
gerileme söz konusu olduğu gibi ilk üç aylık gerçekleşme rakamları da beklenenin
altında kalmıştır.
Basında gelir vergisi rekortmenleri ile ilgili açıklamalar yapılırken "menkul
sermaye iradı" sahiplerinin daha çok Hazine bonosu ve devlet tahvili faiz geliri
elde edenler olduğu kanısının egemen olduğu anlaşılmıştır. Oysa ortağı olduğu
şirketlerden kâr payı alanların bu gelirleri de menkul sermaye iradıdır. Bir
başka anlatımla hisse senedi sahipleri ile limitet ve anonim şirketler ile
sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortaklarının elde
etmiş oldukları kâr payları da menkul sermaye iradı olarak kabul edilmekte ve
belli koşullar içersinde beyana tabi tutulmaktadır.
Örneğin 2004 yılında ortağı bulunduğu veyahut da hissesine sahip olduğu kurumun
kendisine dağıttığı kâr payının brüt tutarının yarısı 14 milyar lirayı aşanlar
bu kazançlarını 2005 yılının Mart ayı içersinde gelir vergisi beyannamesi ile
menkul sermaye iradı olarak beyan etmiş bulunmaktadırlar. Bu kişiler söz konusu
beyanı yaparken kurumlardan elde ettikleri kâr payının brüt tutarının yarısını
menkul sermaye iradı olarak gelir vergisi beyannamesinin ilgili bölümünde
göstermekte, bu miktar üzerinden hesaplanan vergiden kendisine isabet eden kâr
payının tamamı üzerinden kesinti suretiyle alınan vergiyi indirim konusu
yapmaktadırlar.
Beyan ile ilgili 2004 yılı için geçerli bulunan asgari miktar, 2005 yılı için
15.000 YTL olarak belirlenmiş bulunmaktadır.
Dünya ülkelerinde vergicilik konusunda başarı daha çok tahsilatın tahakkuka
oranı ile ölçülebilmektedir. Bu bağlamda esasında vergi yükü karşılaştırmaları
da vergilendirmedeki başarının göstergesi olmaktan daha çok ilgili ülke halkının
kamu harcamalarına katkısındaki başarısını göstermektedir.
Türkiye'de 2005 yılının ilk üç aylık verileri dikkate alındığında 2005 yılında
tahsilat/tahakkuk oranının düştüğü gözlenmektedir. Bu bağlamda aşağıda bazı
vergi türlerinde tahsilatın tahakkuka oranı karşılaştırmalı olarak gösterilmiş
bulunmaktadır.
Bazı vergi gelirlerinde tahakkuk/tahsilat oranları
Vergi türleri 2004 yılı ilk üç aylık dönem 2005 yılı ilk üç aylık dönem
. Gelir, kâr ve sermaye üzerinden alınan vergiler yüzde 54.96 yüzde 54.43
. Mülkiyet üzerinden alınan vergiler, yüzde 77.39 yüzde 78.75
. Dahilde alınan KDV, yüzde 50.07 yüzde 48.77
. Özel tüketim vergisi, yüzde 92.46 yüzde 86.98
. İthalde alınan KDV, yüzde 100 yüzde 100
Diğer yandan 2005 yılının ilk üç ayı içersinde 2005 yılında beklenen vergi
tahsilatı sağlanamamıştır. Bu durum bütçe hedeflerini olumsuz etkileyecektir.
Çünkü eldeki veriler dikkatlice incelendiğinde bu durumun gelecek ayları da
etkileyeceği sonucuna kolaylıkla varılabilinir. Çünkü kurumlar şubat ayı
içerisinde vermiş bulundukları geçici vergi bildirimi ile birlikte istisnalar
hariç 2004 yılına ait olup 2005 yılında ödemekle yükümlü bulundukları kurumlar
vergisinin tamamını ödemiş bulunmaktadırlar.
Bir başka anlatımla kurumlar vergisi yükümlüleri 2004 yılında, 2005 yılının
Nisan ayında yapılacak beyanlar üzerinden yüzde 33 oranında tarh ve tahakkuk
ettirilecek olan kurumlar vergisini, 2004 yılında üçer aylık dönemler halinde
yapılan beyanlar üzerinden yüzde 33 oranında ödemişler ve bu bağlamda da son
ödemeyi şubat ayında yapmışlardır.
Eldeki rakamsal verilerin analizinden de anlaşılacağı üzere vergi gelirlerinde
2005 yılında 2004 yılına göre ortaya çıkan tahakkuk artış oranı, tahsilata aynen
yansımamış bulunmaktadır.
Gelir ve kazançlar üzerinden alınan vergilerde tahsilatın tahakkuka oranı en
düşük olan yüzde 31.96 ile basit usulde vergiye tabi yükümlü grubuna aittir.
Vergi tevkifatı uygulamasında ise tahsilatın tahakkuka oranı ilk üç aylık dönem
içersinde yüzde 60.76'dır.
Aşağıdaki tabloda dolaysız vergilerin tahsilat oranları gösterilmiş
bulunmaktadır.
Vergi türleri 2004 yılı ilk üç aylık dönem 2005 yılı ilk üç aylık dönem
. Beyana dayanan gelir vergisi, (*) yüzde 13.55 yüzde 11.53
. Basit usulde gelir vergisi, yüzde 31.81 yüzde 31.96
. Gelir vergisi tevkifatı stopaj yüzde 63.53 yüzde 60.76
. Gelir vergisi (geçici) yüzde 47.42 yüzde 44.02
. Kurumlar geçici vergi yüzde 80.21 yüzde 78.74
Ülkemizde en başarılı vergilendirme gümrükte katma değer vergisi açısından
yapılmaktadır. Çünkü gümrükte alınan katma değer vergisinde tahsilatın tahakkuka
oranı yüzde 100'dür.
Banka sigorta muameleleri vergisinde; 2004 yılında tahsilatın tahakkuka oranı
yüzde 92.81 iken bu oran 2005 yılının ilk üç aylık döneminde 91.52 olarak
gerçekleşmiş bulunmaktadır.
Geçtiğimiz yıl yaşanmış bulunan ekonomik sorunlar sonucunda işletmelerin bir
bölümünün faaliyet kârları azalmış bulunmaktadır. Bu durum 2004 yılına ait
yıllık gelir vergisi beyannamelerine de yansımış bulunmaktadır.
2005 yılında Mart ayında ilgili vergi dairelerine verilmiş bulunan ve 2004
yılında elde edilen gelir unsurlarını miktar olarak içeren yıllık beyannameler
üzerinden belirlenen vergi rekortmenlerinin geçtiğimiz yıldan farklı olmaları bu
durumu teyit eder niteliktedir.
Gerçekte; kayıtdışılığın giderek yaygınlaşmış bulunması da beyanları olumsuz
etkileyen bir faktördür. Çünkü yıllık beyannamelerini vermek zorunda olanların
büyük bir bölümü kayıt içersinde çalışmanın bedelini öderken, kayıtdışı kalanlar
vergi gelirlerinin oluşumuna, kayıtlı yükümlülerden daha az boyutta ve rekabet
kurallarına aykırı olarak gönüllerince katılmayı tercih etmektedirler.
Not: Yukarıda yer alan rakamsal veriler Maliye Bakanlığı'nın www.muhasebet.gov.tr
sitesinden alınmış bulunmaktadır.
(*) Gelir vergisinin yaklaşık yüzde 90'ı stopaj yolu ile ödenmektedir.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik
Matbaacılık ve Danışmanlık Ltd.Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|
