|
Hukuki açıdan fatura ve özellikleri
BİZE GÖRE
Hukuki açıdan fatura ve özellikleri
Veysi Seviğ - 21 Mart 2006 Salı - Dünya
Fatura sözlük anlamı ile "Satılan bir malın cinsini, miktarını ve fiyatını
bildirmek için, satıcının alıcıya verdiği hesap pusulası"dır. (Türk Dil Kurumu
Türkçe Sözlük 10. Baskı, 2005 Sf: 683)
Türk Ticaret Yasası'nın 23'üncü maddesi uyarında "Ticari işletmesi icabı bir
malı satmış veya imal etmiş veyahut bir iş görmüş yahut menfaat temin etmiş olan
tacirden, diğer taraf kendisine bir fatura verilmesini ve bedeli ödenmiş ise
bunun da faturada gösterilmesini isteyebilir."
Yasal düzenleme gereği olarak "Bir faturayı alan kimse, aldığı tarihten itibaren
sekiz gün içinde münderacatı hakkında bir itirazda bulunmamışsa münderacatı
(içerik) kabul etmiş sayılır."
Vergi Usul Yasası'nın 229'uncu maddesinde yer alan tanımlamaya göre de fatura,
satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı
göstermek üzere emtiayı satan ve işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen
ticari vesikadır."
Yasal düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere; faturanın düzenlenebilmesi için bir
emtianın satışı veya bir işin yapılması gerekmektedir.
Vergi hukuku açısından fatura bir malın satışını veyahut da bir hizmetin
yapılışını kanıtlayan bir belgedir. Çünkü "Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar,
kazancı basit usulde tespit edilenlerle, defter tutmak mecburiyetinde olan
çiftçiler;
. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara;
. Serbest meslek erbabına;
. Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara;
. Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere;
. Vergiden muaf esnafa;
Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura
istemek ve almak mecburiyetindedirler." (Vergi Usul Yasası Madde: 232)
Diğer yandan yine yasal düzenleme gereği olarak "yukardakiler dışında
kalanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit
edilenlerden ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerden satın aldıkları
emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 2006 yılında 520.- YTL'den az olsa
dahi istemeleri halinde emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi
mecburidir."
Fatura vergi hukuku açısından verilmesi ve alınması zorunlu bir belgedir. Çünkü
"Verilmesi ve alınması icabeden faturanın verilmemesi, alınmaması..." 2006
yılında 129.- YTL'den aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken
meblağın... yüzde 10'u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir." (Vergi Usul
Yasası Madde: 353/1)
Fatura bir başka açıdan "...malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten
itibaren azami yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içersinde düzenlenmeyen
faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır." (Vergi Usul Yasası Madde: 231/5)
Zaman içersinde fatura menkul malın kime ait olduğunu gösteren ve daha doğrusu
kanıtlıyan belge haline gelmiştir. Bu nedenle özellikle icra hukuku
uygulamalarında fatura malın kime ait olduğunu kanıtlayan yegane belge türü
olarak kabul edilmiştir.
Gerçekten fatura menkul malın kime ait olduğunu gösterir. Bu bağlamda bir
işyerinde bulunan malların faturasız olması halinde iki hukuki sonuç ortaya
çıkmaktadır. Şöyle ki;
. Söz konusu mallar faturasız olduğu için bünyesinde bu tür malları bulunduran
ticari işletme kayıtdışı işlem yapmaktadır. Bu tür işletmelerde vergi inceleme
elemanları tarafından "lüzum görüldüğü takdirde...işletmeye dahil iktisadi
kıymetlerin fiili envanterinin" yapılmasına gidilebilir.
. Bu mallar iş yerine ve işin sahibine ait değildir. Bu takdirde yasal düzenleme
gereği olarak "emanet mahiyetindeki değerlerin dahi" kayıtlarda gösterilmesi
gerekir. (Vergi Usul Yasası Madde: 171/5)
Diğer yandan "...gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele
veya durumu mahiyet ve miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan fatura"
yanıltıcı fatura, "gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmış
gibi düzenlenen faturalar" ise sahte fatura olarak kabul edilmekte bu faturaları
düzenleyenler ve kullananlar hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkum edilmektedir.
(Vergi Usul Yasası Madde: 359)
Fatura vergi hukuku açısından Türk Ticaret Yasası'nda yer alan tanımladan çok
farklı bir biçimde değerlendirilmiş ve bu bağlamda Vergi Usul Yasası içersinde
değişik hükümler içersinde yer almıştır.
Başlangıçta da belirttiğimiz gibi fatura menkul malın kime ait olduğunu gösteren
ve kanıtlayan ticari bir vesikadır.
Bir başka açıdan mal kimin üzerine faturalı ise ona aittir. Bir ticari işletmede
veya kişide bulunan faturasız mal üzerinde hak iddia etmek mümkün olduğu gibi,
bu tür malları muhafaza eden veya ticarethanesinde bulunduran kişiler hakkında
değişik şekillerde suç duyurusunda bulunmak mümkündür.
Bir kişi nezdinde bulunan faturasız bir malın başkasına ait olduğunu iddia etmek
mümkün olduğu gibi o kişi hakkında hırsızlık suçu nedeniyle işlem yapılabilir.
Uygulamada ülkemizde satın alınan bir malın belgelendirilmesini sağlayan fatura
konusunda yeterince bilinçlenme sağlanamamıştır. Bu nedenle uzun süre
kullanılması ve muhafazası söz konusu olabilecek menkul mal ediniminde dahi
fatura alma ve kullanma alışkanlığı oluşmamıştır.
Günümüzde; ortaya çıkan uyuşmazlıkların genellikle faturasız mal bulunduran kişi
aleyhine sonuçlandığı gözlenmektedir. Buna rağmen konuya yeteri kadar ilgi
gösterilmemesi düşündürücüdür.
Son zamanlarda değişik şekillerde pazarlanan çalıntı malların çoğu kez bu
malları nezdinde bulunduranlar aleyhine hukuki uyuşmazlıklara neden olduğu
gözlenmekte olup, bu tür uyuşmazlıklar giderek yaygınlaşmaktadır.
Gerçeği yansıtmayan fatura almak ve kullanmak ise vergi hukuku açısından vergi
ziyaına neden olup olmamasına bakılmaksızın başlıbaşına bir suç olarak kabul
edilmiş ve hürriyeti bağlayıcı ceza ile müeyyidelendirilmiştir.
Kanımızca bu bağlamda gerek Türk Ticaret Yasası'nda ve gerekse Ceza Hukuku
açısından faturanın menkul malı kanıtlayıcı özelliği dikkate alınarak yeni
düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve
Danışmanlık Ltd.Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|
