|
Çocukların İş Kanununa tabi olmayan işlerinde çalıştırılmaları II
Ekrem Sarısu - 16 Nisan 2008 Çarşamba -
Posta
Dünkü yazımızda 18 yaşından küçük çocukların 4857 Sayılı İş Kanununa tabi olan
yerlerde hangi hal ve şartlarda çalıştırılabileceğini açıklamıştık. Bugünde 18
yaşından küçük çocukların İş Kanununa tabi olmayan yerlerde sigortalı olarak
çalıştırılma usul ve esaslarını ele alacağız.
Çocuklar İş Kanununa tabi olmayan işyerlerinde çalıştırılabilmektedir. İş
Kanununa tabi olmayan işyerleri, 4857 sayılı İş Kanununun 4 ncü maddesinde, 5362
sayılı esnaf kanununa uyan ve üç kişinin çalıştığı işyerlerinde İş Kanununun
uygulanmayacağı belirtilmektedir. Bu işyerlerinde çalışanların iş ilişkisinde
Borçlar kanunu uygulanmaktadır. Borçlar Kanununda da çalıştırılanlar hakkında
alt yaş sınırı öngörülmemiştir. Borçlar Kanunu göre; esnaf ve sanatkar tanımına
uyan ve üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalıştırılan çocuklarda yaş şartı
aranmamaktadır.
14 yaşından küçük çocuk esnaf ve sanatkar yanında çalışabilir
15 yaşından küçük çocukların çalıştırılmaları İş Kanunumuzca yasaklanmış
durumda. Bu yasağın tek istisnasını 14 yaşını ve ilköğrenimini tamamlamış
çocukların yönetmenlikte belirlenen hafif işlerde çalıştırılmaları
oluşturmaktadır. Ancak İş Kanunu üç ve daha az sayıda çalışanı olan işyerlerinde
uygulanmıyor. 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu na tabi
olan ve yasanın 2. maddesindeki;
“Esnaf ve sanatkâr: İster gezici ister sabit bir mekânda bulunsun, Esnaf ve
Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen
esnaf ve sanatkâr meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi
ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici
niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve
işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan
meslek ve sanat sahibi kimseleri”
Tanımına uyan esnaf ve sanatkar olarak nitelenen ve en fazla 3 kişinin çalıştığı
işyerleri, İş Kanununa tabi olmadığından 14 yaşından küçük çocukların bu
işyerlerinde sigortalı olarak çalıştırılmalarında Borçlar Kanunu açısından bir
mahsur bulunmuyor.
Dolayısıyla, anne ve babalar 14 yaşından küçük çocuklarını esnaf ve
sanatkarların yanında sigortalı olarak çalıştırabilirler. Çünkü; Borçlar Kanunu
çocukların çalıştırılmalarında bir yaş haddi belirlememiş. Sadece; 330
maddesinde “18 yaşın altındakilerin gece süresinde ve hafta tatilinde
çalıştırılmaları yasaktır.” Hükmünü getirmiştir. Bu maddeye göre; esnaf ve
sanatkar yanında çalıştırılan çocuklar, gece ve hafta sonlarında
çalıştırılamazlar.
Ayrıca esnaf ve sanatkar yanında çalıştırılacak çocuklar için, Borçlar Kanunun
318 nci madde hükmüne göre; usta ile çocuğun yasal vasisi arasında “çıraklık
sözleşmesi” yapılması gerekir. Sözleşmede yapılacak iş, çıraklık nevi ve süresi,
günlük çalışma süresi, ücret ve diğer ödemeler ile deneme süresi
belirtilmelidir.
İlköğretim ve Eğitim Kanunundaki yasak dikkate alınmalı
14 yaşından küçük çocukların esnaf ve sanatkar yanında çalıştırılmasında, dikkat
edilmesi gereken bir başka hususta; İlk Öğretim ve Öğrenim Kanununun 59 ncu
maddesi ile getirilen yasaktır. Söz konusu yasa hükmüne göre; İlköğretim çağında
olup da zorunlu temel öğretim kısımlarına devam etmeyenlerin, resmi ve özel
işyerlerinde veya her ne biçimde olursa olsun çalıştırmayı gerektiren başka
yerlerde ücretli veya ücretsiz çalıştırılması yasaktır. Bu yasak hükmü dikkate
alındığında 14 yaşından küçük çocukların ya okul dışında kalan saatlerde kısa
süreli veya tatil dönemlerinde esnaf ve sanatkarların yanında
çalıştırılabileceği sonucu çıkmaktadır. Çocukların esnaf ve sanatkarların
yanında çalıştırılmalarında, bu hususunda dikkate alınmasında yarar var.
Umumi Hıfzısıhha Kanunundaki yasak göz önüne alınmalı
Esnaf ve Sanatkar yanında çalıştırılacak çocuklar da dikkat edilmesi gereken bir
başka hususta, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ile getirilen yasaktır. Söz konusu
Kanunun 173. maddesi;
“12 yaşından aşağı bütün çocukların fabrika ve imalathane gibi her türlü sanat
müesseseleriyle maden işlerinde amele ve çırak olarak istihdamı memnudur.”
Hükmünü içermektedir. Bu hükme göre; 12 yaşından küçük çocukların fabrika,
imalathane ve her türlü sanat müesseseleriyle maden işlerinde amele ve çırak
olarak çalıştırılmamalıdır.
Ayrıca söz konusu yasanın 176 nci maddesindeki;
“Mahalli belediyelerce bar, kabare, dans salonları, kahve, gazino ve hamamlarda
18 yaşın altındaki çocukların çalışması yasaktır.”
Hükmü de, mutlak surette dikkate alınmalı ve madde metninde sayılan ve esnaf ve
sanatkar tanımına uyan işlerlerinde 18 yaşın altında çocuk çalıştırılmamalıdır.
Örneğin; Kahvehanede 18 yaşından küçük çocuk çalıştırılmamalıdır.
husus, çocukların fiilen bu işyerlerinde çalışmasıdır. Çocuk çalıştırılmadan
kağıt üstünde sigortalı yapılması, kanuni bir uygulama olmayıp Sosyal Güvenlik
Kurumunda yaptırılacak inceleme sonucunda çocuğun fiilen çalışmadığı tespit
edilirse, sigortalılığı iptal edileceği gibi işverene idari para cezası
kesilmesi de söz konusu olur.
Çırak sigortası çocuğu kurtarır mı?
Çıraklar bir işyerinde ayni gibi çalışırlar. Çalışma açısından şçiye benzerler.
Ancak, işçiyle en temel ayrıldıkları noktayı, işçilerin ücret geliri elde etmek
için çalışmasına karşın, çırakların bir meslek ve sanatı öğrenmek maksadıyla
çalışmaları oluşturmaktadır. Bu yönüyle çıraklar işçi sayılmazlar. İş sağlığı ve
İŞ güvenliği hükümleri hariç, çıraklar İş Kanuna tabi olmadıklarından. İş Kanunu
hükülerinden de yararlanamazlar.
3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu “Çırak”ı; çıraklık sözleşmesi esaslarına göre
bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını
iş içerisinde geliştirilen kişi olarak tanımlamıştır. Belli iş öğrenmesi için
ailelerin çocuklarını çırak olarak değişik işlerde çalıştırıldığını
görülmektedir. Çocukların, 3308 sayılı kanun kapsamında Çıraklık sözleşmesi
yapılarak çalıştırılabilmesi için;
- Çocuğun en az ilköğretim okulu mezunu olması,
- Bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun
olması,
- 14 yaşını doldurup 19 yaşından gün almamış olması,
gerekiyor.
Bu şartlara uygun çocukların çırak olarak çalıştırılmaları halinde kısa vadeli
sigorta kolları olarak adlandırılan “hastalık”, “iş kazası ve meslek hastalığı”
sigortaları yapılarak, hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı riskleri
sigortalanmış oluyor. Ancak, çıraklar için kişiyi emekli eden uzun vadeli
sigorta kolları olarak adlandırılan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına
prim ödenmediğinden, çıraklıkta yapılan sigorta emeklilik açısından başlangıç
sayılmıyor. Ancak, çıraklık döneminde alınan sigorta numarası ve sigorta sicil
kartı emekli olunana kadar kullanılıyor.
Anne ve babaların çocuklarının yeni sosyal güvenlik yasasına tabi olmaması için
sigortalı yaptırırken, çırak olarak sigorta yaptırmamaya dikkat etsinler. Çünkü,
yukarıda da açıklandığı gibi, çıraklıkta yapılan sigorta başlangıç
sayılmadığından çocuğu yeni sosyal güvenlik yasasından kurtarmaz. Çıraklıktan
dolayı yapılan sigortayla çocuk, bugünkü yasaya tabi olması sağlanamaz.
Stajyerlerin sigortalılık durumu
Stajyer; öğrenmiş olduğu bir meslek ve sanatı geliştirmek, uygulama tecrübesi
kazanmak için, stajı zorunlu kılan bir öğrenim kurumu(orta öğrenim veya yüksek
öğrenim gibi) Stajyerler, staj konusuna göre, kimi zaman işçi gibi, kimi zamanda
çırak gibi çalışmalarına karşın, çıraklar kadar yasal korumaları yoktur. Sadece
İş Sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin tüzük ve yönetmenliklerde yer alan
hükümlerin stajyerler hakkında da uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Bunun
dışında, Stajyerler için İş Kanununda herhangi bir düzenleme yapılmamıştır.
Stajyerler İş sözleşmesine göre çalıştırılmadıkları ve haklarında yasal bir
düzenlemede olmadığından, sosyal sigortalardan yararlanamamaktadırlar. Ancak,
yönetmenliklerinde zorunlu staj öngörülenlerin, staj döneminde çıraklar gibi,
hastalık, İş Kazası ve meslek hastalığı sigortası yapılır. Stajyerler için
çalışanı emekli eden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına prim
ödenmediğinden, emeklilik için başlangıç sayılmaz.
Çocuklarının yeni yasaya tabi olmaması için, yeni yasanın yürürlüğe girmesinden
önce sigortalı yaptırma telaşı içinde olan ana ve babaların stajyer sigortasının
işe yaramadığını bilmesinde yarar var. Stajyer olarak yapılan sigorta başlangıç
sayılmadığından çocuğu yeni yasadan kurtarmaz.
0,1,2,3,4 yaşında çocuklar sigortalı olabilirler mi?
Sigortalı olmak için, yasada belirlenmiş bir yaş sınırı yoktur. Hatta yaşı ne
olursa olsun çalıştırılan çocukların sigortalı yaptırılmaları zorunludur. Fakat
bu her yaştaki çocuğun her işte çalıştırılabileceği anlamına gelmiyor. Örneğin
kundaktaki bir çocuğun inşaat işyerinden sigortalı yaptırılması, işin doğal
akışına aykırı olduğundan kan-bul edilemez. Çünkü; kundaktaki bir çocuk,
inşaatta ne kalıp çakabilir, ne demir bağlayabilir, ne duvar örebilir ne de sıva
yapabilir. Ancak, kundaktaki sıfır bir yaşını doldurmamış bir çocuk, bir reklam
filminde oynayabilir.
Nitekim; televizyonlarda sıfır yaşından 4 ve 5 yaşına kadar olan çocukların
çocuk bezi, mama, şampuan reklamlarında oynatıldıkları görülmektedir. İşte bu
şekilde reklam filmi, TV. Dizisi, sinema filmi, çocuk giysilerin sunumundaki
mankenlik, kataloğ çekiminde fotomodellik, gibi sanatsal yönü ağırlıkta olan
işlerde çalıştığı görülmektedir. Bu tür sanatsal yönü ağır basan ilerde çalışan
çocuklar sigortalı yaptırılmaları mümkün bulunuyor.
Güzel sanatlar konularında çalışanlar için özel bir çalışma kanunu yoktur. Basın
işinde çalışanlar 5953 sayılı Basın İş Kanununa, denizde çalışanlar 854 sayılı
Deniz İş Kanununa, Diğer işlerde çalışanlar 4857 sayılı İş Kanununa tabi iken,
sanat yönü ağır olan işlerde çalışanların özel bir çalışma kanunu yoktur.
Borçlar Kanun’ nun 353 üncü maddesindeki; “ Bu babın hükümleri hizmet akdinin
teşekkül unsurlarını havi olmakla beraber ilmi veya bedii malumatı mahsusayı
haiz olanlar tarafından ücretle yapıla gelen mesai hakkındaki akitlere de tatbik
olunur.” hükmüne göre, sanatsal yönü ağır olan işlere çalışanlar hakkında
Borçlar Kanunu uygulanmaktadır.
Borçlar Kanunu gereğince yapılacak hizmet sözleşmelerinde ise, belirlenmiş bir
alt yaş sınırı yoktur. Bu nedenle; reklam filmi, TV. dizisi, sinema filmi, çocuk
giysilerin sunumundaki mankenlik, kataloğ çekiminde fotomodellik, sirklerde
çocukların yaptığı çeşitli gösterilerde oynayan çocuklar, ses ve söz sanatı
icrası gibi, sanatsal yönü ağırlıkta olan işlerde çalışan veya görev alan
çocuklar YAŞLARI NE OLURSA OLSUN, sigortalı olabilirler. Hatta 506 sayılı SSK
nın Ek 10. ncu maddesince sigortalı yaptırılmaları zorunludur.
14 yaşından küçük çocuğu olan ana ve babalar çocuklarını sayılan işlerden
birinde, yeni yasa yürürlüğe girmeden sigortalı yaptırabilirlerse, çocukları
emeklilik açısından bugünkü yasaya tabi olur ve yeni yasadan kurtulurlar.
Çocuk sigortasında ince nokta
Hangi yaşta olursa olsun çocuk yeni yasanın yürürlüğe girmesinden önce sigortalı
yaptırılması halinde, bugünkü yasaya tabi olacak ve yukarıda sayılan avantajları
elde edecek. Ancak, burada dikkat edilmesi gereken husus, hangi işte
sigortalanırsa sigortalansın, çocuğun o işte fiilen çalışmasıdır. Yoksa, işe
gitmeden sadece kağıt üstünde sigortalı yaptırılması gerçek bir çalışmayı ifade
etmediğinden, herhangi bir inceleme ve kontrolde, fiilen çalışmadığının tespit
edilmesi ve sigortalığının iptali mümkün bulunmaktadır. Nitekim, Çalışma ve
Sosyal Güvenlik bakanı Faruk Çelik; çocukları sigortalı yaptıran işyerlerinin
inceleneceğini ve fiilen çalışmayan çocukların sigortalılıklarının iptal
edileceğini ve işyeri hakkında da cezalı işlem yapılacağını açıkladı. Bu tür
incelemeler genellikle yetkililerin(müfettiş, yoklamam memuru vb.) iş yerine
gelerek, işyerinde çalışanlardan ve işverenden söz konusu çocuğun işyerinde
çalışıp çalışmadığı, çalışmışsa kaç gün çalıştığı, aldığı ücret gibi sorular
sormak suretiyle aldığı yazılı ifadeler alınmak suretiyle yapılmaktadır. Yapılan
tespitlerde fiilen çalışmadığı tespit edilenlerin sigortalılığı iptal edilmekte
işverene de idari para cezası kesilmektedir. Ancak, çocuk fiilen çalışmasa bile,
müfettiş ve kontrol memuruna(veya denetimi yapana) çocuğun çalıştığı yönünde
ifadeler verilmesi halinde, yapılacak bir şey olmayıp, yapılan sigorta iptal
edilemeyecektir. Çocuğunu yeni yasanın yürürlüğe gireceği tarihten önce
sigortalı yaptırmaya çalışan ana ve babalar ile, çocuğu işyerinden sigortalı
yapacak olan işverenlerin bu hususlara dikkat etmesinde fayda vardır.
Yeni yasa yürürlüğe girmeden sigortalı olmanın çocuğa faydası ne?
Yeni yasa yürürlüğe girmeden birkaç günde olsa sigortalı bir işte çalışan çocuk,
emekli olma şartları açısından, bugünkü yasaya tabi olacaktır. Çocuğun yeni
yasadan önce sigortalı olması, çocuğa şunları kazandıracak.
- Kız çocuğu 7200 gün prim yerine 7000 gün prim ödeyerek emekli olacak.
- Kız çocuğu 65 yaş yerine 58 yaşını doldurduğunda emekli olacak,
- Erkek çocuğu 7200 gün prim ödeme yerine 7000 gün prim ödeyerek emekli olacak,
- Erkek çocuğu 65 yaş yerine 60 yaşını doldurduğunda emekli olacak,
- Kız çocuğa da, erkek çocuğa da yüzde 20 fazla emekli aylığı alacak. emekli
aylığı 10 puan fazla aylık bağlanacak. Örneğin; yeni yasa yürürlüğe girdikten
sonra sigortalı olanlara 25 yıl prim ödemesi olana halinde yüzde 50 oranında
aylık bağlanacak. Yeni yasadan önce(bir gün önce bile) sigortalı olanlara ise,
25 yıl prim ödemesi halinde yüzde 60 oranında aylık bağlanacak. Bu ise yeni
yasadan önce sigortalı olanların, yeni yasa kapsamında sigortalı olan ve aynı
süre prim ödeyenden yüzde 20 fazla aylık alacağı anlamına geliyor.
- Kız çocukta erkek çocukta emekli olduğu zaman emekli aylığı kesilmeden destek
primi ödeyerek çalışabilecek.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik
Matbaacılık ve Danışmanlık Ltd. Şti -
Türkiye' nin En Büyük Mevzuat Portalına Hoş Geldiniz. |
