|
SOSYAL GÜVENLİK VE İŞ HUKUKU
AB yolunda `çocuk işçiler'
İbrahim Işıklı - 12 Temmuz 2006 Çarşamba - Dünya
Çocuk işçi çalıştırma sorunu, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yoğun şekilde
görülmektedir. Bu bağlamda, ülkemizde de ekonomik koşullar ve yoksulluk
nedeniyle çocuk işçi çalıştırılması oldukça yaygındır. Anayasa'mızın 50.
maddesinde, kimsenin yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde
çalıştırılamayacağını, küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği
olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacaklarını hükme
bağlanmasına rağmen yüz binlerce küçük işçinin ağır çalışma koşulları altında
çalıştırıldığı görülmektedir.
Ülkemizin Avrupa Birliği sürecinde, çalışma hayatındaki en önemli sorunlarından
birisi olan çocuk işçiler sorunu, tüm yasal düzenlemelere karşın önlenemiyor.
Türkiye'de, birçoğu sağlıksız koşullarda çalışmakta olan yaklaşık 3 milyon 850
bin çocuk işçi olduğu tahmin ediliyor. 02.06.1994 tarih ve 94/33 sayılı Avrupa
Birliği direktifine uygun olarak çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve
esasları 4857 sayılı yeni İş Yasası'nın 71. maddesinde düzenlenmiştir. Onsekiz
yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile onbeş
yaşını tamamlamış, ancak onsekiz yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına
izin verilecek işler, ondört yaşını bitirmiş ve ilk öğretimini tamamlamış
çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarını belirlemek
üzere hazırlanan Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik'in 12. maddesinde işverenlerin;
a) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin
çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi
vereceği,
b) Okula devam eden çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci
olduğuna dair belge isteyeceği, bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza edeceği,
c) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak
zorunda olduğu belirtilmiştir.
4857 sayılı İş Yasası'nın 71. maddesinde, çalıştırma yaşı ve çocukları
çalıştırma yasağı düzenlenerek, onbeş yaşını doldurmamış çocukların
çalıştırılması yasaklanmıştır. Ancak, ondört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi
tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime
devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde
çalıştırılabileceklerdir. Bu maddede, "çocuk" ve "genç işçi" kavramları
getirilmiş; 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması açıkça
yasaklanmıştır. Ancak, istisnaen 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimi bitirmiş
çocukların nitelikleri belirtilen hafif işlerde çalıştırılabileceği kabul
edilmiştir. İşverenler çocuk ve genç işçilerin tecrübe eksikliği, mevcut veya
muhtemel riskler konularında bilgisizlik veya tamamen gelişmiş olmamalarına
bağlı olarak gelişmelerini, sağlık ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek
herhangi bir riske karşı korunmalarını temin edeceklerdir.
Çocuk işçilerin çalışmasına izin verilen hafif işler, Çocuk ve Genç İşçilerin
Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik ekindeki Ek-1'de, genç
işçilerin çalışmasına izin verilen işler Ek-2'de ve 18 yaşını doldurmamış çocuk
ve genç işçiler bakımından yasak olan işler Ek-3'te belirtilmiştir. Çocuk ve
genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde
güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel
yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınacaktır. Çocuğun gördüğü iş onun okula
gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamayacak, onun derslerini düzenli
bir şekilde izlemesine zarar vermeyecektir. Temel eğitimi tamamlamış ve okula
gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuzbeş saatten fazla
olamayacak, ancak, onbeş yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve
haftada kırk saate kadar artırılabilecektir. Okula devam eden çocukların eğitim
dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla
günde iki saat ve haftada on saat olabilecektir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde
çalışma süreleri yukarıda birinci fıkrada öngörülen süreleri aşamayacaktır.
Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde
çalıştırılamazlar. Bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın
ödenir. Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az
olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına
olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek
kullandırılabilir. Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık
ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına
devam edilmediği dönemlerde verilecektir. İş Kanunu'nun 73. maddesinde, sanayie
ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece
çalıştırılması yasaklanmıştır.
Hemen belirtelim ki, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 72. maddesine göre, "Maden
ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltında veya
su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki
kadınların çalıştırılması yasaktır." Yine, gece dönemine denk düşen 20.00-06.00
saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç
işçilerin çalıştırılmaları yasaktır. Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu'nun 12.
maddesinde, gazino, bar gibi içki kullanılan yerlerle hamam ve plajlarda 21
yaşından küçük kişilerin çalıştırılmaması gerekmektedir.
Bir çıraklık okuluna veya meslek lisesine devam etmeyen çocukların çalıştıkları
işyerlerinde normal sigortalı olarak Sosyal Sigortalar Kurumu'na bildirilmesi
gerekmektedir. Ayrıca, çalışma yasağı bulunan işçinin yasağa rağmen
çalıştırılmış olması halinde, işçi sayılarak Sosyal Sigorta yasalarının işçilere
tanıdığı haklardan istifade ettirilmesi gerekmektedir. (YİBK, 18.6.1958, E. 20,
K. 9; RG 30.10.1958 No: 10020). Çocuk işçiler de sigortalı yapılacak ve
kendilerine yaşlarına uygun "asgari ücret" ödenecektir. Çocuk işçilerin iş
sözleşmelerinde ve ibranamelerinde kanuni velilerinin de imzası bulunacaktır.
4857 sayılı İş Kanunu'nun çalıştırma yaşı ve çalıştırma yasağına ilişkin 71.
maddesi hükmüne aykırı hareket eden işveren veya işveren vekiline 2006 yılında
783.- YTL para cezası verilecektir.
İktisadi Dayanışma Gazetecilik Matbaacılık ve
Danışmanlık Ltd.Şti -(0212) 325 71 21-281 85 26 -281 85 30
|
